خبرنگاران اهداف پیدا و پنهان راه لاجورد - مجله فوتبال

به گزارش مجله فوتبال، تهران- خبرنگاران- رئیس جمهوری ترکیه هفته گذشته موافقتنامه تاسیس راه لاجورد (کریدور لاپیس - لازولی) که افغانستان را به وسیله ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و گرجستان به دریای سیاه و در نهایت از راستا ترکیه به دریای مدیترانه و اروپا متصل می نماید، در حالی تصویب و اجرایی کرد که راستا ایران همچنان کوتاهترین راه برای اتصال افغانستان و آسیای مرکزی به اروپا است.

در واقع رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه با علم به همین موضوع اما برای پیشبرد اهداف سیاسی و مالی خاص برای دسترسی به آسیای مرکزی بدون حضور ایران، چندی پیش در جریان اجلاسی در ترکمنستان راستا راه لاجورد را معرفی کرد.

موافقتنامه راه لاجورد که در ترکیه با عنوان موافقتنامه همکاری ترانزیت و حمل ونقل شناخته می شود، هفته گذشته بعد از امضای اردوغان در روزنامه رسمی ترکیه منتشر و اجرایی شد.

این موافقت نامه 15 نوامبر 2017 (24 آبان 1396) در عشق آباد ترکمنستان در سطح وزیران به امضای کشورهای افغانستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان، گرجستان و ترکیه رسیده بود، چرا که بعضی کشورهای ساحلی خزر پیشتر نیز به فکر راه اندازی پروژه های عظیم بین المللی از جمله کریدور (راهرو) حمل ونقلی لاپیس لازولی در راستا کشورهای افغانستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان، گرجستان و ترکیه بودند.

براساس این پروژه، شهر تورغندی در استان هرات افغانستان با خطوط راه آهن و عظیمراه ها به عشق آباد پایتخت ترکمنستان و سپس بندر ترکمن باشی متصل خواهد شد. این کریدور بعد از آن تا باکو، تفلیس و آنکارا و سپس استانبول ترکیه ادامه می یابد.

این کنفرانس بر اساس موافقتنامه پنج جانبه مذکور به عنوان گامی مهم در پیاده سازی کریدور ترانزیتی لاپیس لازولی محسوب می شود که با هدف توسعه همکاری های سازنده در فضای ژئواکونومیکی مناطق آسیای مرکزی و جنوبی، دریای خزر و حوزه دریاهای سیاه و مدیترانه صورت خواهد گرفت.

حتی پیوستن هند به راه لاجورد نیز در دست آنالیز است .

طبق طراحی های اولیه، قرار بر آن بود راستا مذکور با عبور از ایران، افغانستان را به اروپا متصل کند؛ چراکه عبور از ایران به لحاظ بُعد مسافت و هزینه های حمل و نقل منفعت بیشتری برای کابل داشت.

دلایل افغانستان برای تغییر راستا تجارت خارجی خود

حال این سوال مطرح است که چرا مقامات افغانستان چنین تصمیمی اتخاذ کردند و ایران را از راستا ترانزیتی خود کنار گذاشتند؟ به چه دلایلی، افغانستان به جای همگرایی، سعی در واگرایی مالی با ایران دارد؟

به اعتقاد بعضی مقامات کابل، اگرچه راستا بندرعباس ایران مالی نیست، اما راستا بندر چابهار ایران (نیز که در سال های اخیر به منظور راه یابی افغانستان به آب های آزاد با یاری هند و ایران راه اندازی شد) نیز یا هنوز امکانات لازم را ندارد و یا برای تبدیل شدن به یک بندر بین المللی هنوز راه طوالانی در پیش دارد.

از این منظر، گذشت زمان نیز ثابت کرد که توافق سه جانبه افغانستان، ایران و هند برای توسعه بندر چابهار، هنوز با اما و اگرهای زیادی رور به رو است و حتی همکاری های هند در این خصوص نیز کامل نیست.

با تمام این اوصاف، دولت افغانستان در حالی این راستا را کوتاه ترین، مطمئن ترین و ساده ترین راه ها برای افغانستان توصیف کرد که نگاه به خط ترانزیتی راه لاجورد، حکایت از این دارد که افغانستان بنا به دلایلی سعی نموده است تا ایران را دور بزند و با انتخاب ترکمنستان به جای ایران،حتی مجبور شود بخشی از راستا را هم به صورت آبی طی کند.

این که به چه دلایلی افغانستان راه سخت تر را برای رسیدن به اروپا انتخاب نموده است شاید سخت نباشد. چون غربی ها نیز به شدت از افتتاح این طرح ابراز خوشنودی نموده و می نمایند در حقیقت به همین دلیل راه لاجورد، راهی برای انزوای ایران در منطقه می باشد.

ایران نیازی به راستا لاجورد ندارد، زیرا کشور تهران هم از راه دریا به آب های آزاد دسترسی دارد و هم از راه خشکی به راحتی می تواند به کشورهای دیگر متصل شود و به طور کلی ایران یک کشور بری و بحری است و هیچ مسئله ای در زمینه ارتباطات ندارد.

به همین دلیل بعضی تحلیلگران معتقدند که در این میان، این افغانستان است که با محدودیت زیادی برای ارتباطات برقرار کردن رور به رو است و شاید ایران هم به وسیله راه لاجورد می تواند به امتیازات سیاسی خاصی دست یابد، اما به لحاظ مالی از منافع زیادی برخوردار نخواهد بود.

آنها معتقدند که جمهوری اسلامی ایران می بایست پیشتر خود را به یک مهره ارزشمند در منطقه تبدیل می کرد تا بتواند در واقع چهارراهی برای اتصال شرق و غرب و شمال و جنوب باشد. برای ایفای نقش ایران به عنوان یک چهارراه نمی توانیم از نقش کشورهای منطقه غافل باشیم. ایران در طول شش سال گذشته همواره نگاه به غرب داشته و از قدرت کشورهای همسایه غافل مانده است.

سال ها قبل ایران در معامله قرن یعنی خط لوله باکو- تفلیس- جیهان در انزوا نهاده شد در حالی که اگر شاهرگ انتقال انرژی جمهوری آذربایجان از داخل خاک ایران عبور می کرد، امروزه بسیاری از مسائل پیش پا افتاده سیاسی بین ایران و جمهوری آذربایجان نیز برای همواره حذف شده بود.

به همین دلیل کارشناسان معتقدند که جمهوری اسلامی ایران که سال ها درد و رنج ناشی از تروریسم را در خاک همسایه شرقی خود تحمل نموده است، امروز باید از جریان مالی آن بهره مند می شد در حالیکه به دلیل تکیه سیاست خارجی ما به غربی ها، این بهره مندی از ایران گرفته شده است.

پیرمحمد ملازهی، کارشناس مسائل افغانستان در این زمینه می گوید: سه دلیل معین برای آن وجود دارد. اول آنکه اساسا افغانستان از تنوع بخشی به راه های ارتباطی خود، استقبال می نماید. زیرا مقامات کابل نگران تاثیر مناسبات سیاسی با همسایگان بر مسائل مالی کشورشان هستند؛ چنانکه هر زمان سیاست های کابل مورد دلخواه اسلام آباد نبود بندر کراچی به روی تجار افغانستان بسته می شد و این موضوع به تاجران ضررهای زیادی می زد. لذا یکی از سیاست های راهبردی افغانستان متنوع سازی راستاهای ارتباطی با دنیا به وسیله راستا ترانزیتی موسوم به جاده لاجورد است. این در حالی است که هم اکنون افغانستان با هند و ایران در بندر چابهار کار می نماید و یک راه همکاری در آن منطقه وجود دارد.

وی ادامه داد: دلیل دوم به رویکرد آمریکا نسبت به ایران برمی شود. آمریکایی ها بنا دارند ایران را در معادلات منطقه کنار بگذارند و بنابراین اجازه نمی دهند افغانستان راستای را انتخاب کند که ایران هم بخشی از آن باشد.

این کارشناس مسائل افغانستان اضافه نمود: دلیل سوم هم به سیاست های ایران مربوط است. تهران در این زمینه سیاست روشن و فعالی را دنبال نکرد. در غیر این صورت می توانست کابل را قانع کند تا راستای را برگزیند که ایران هم در آن قرار داشته باشد. در این راستا مقامات تهران می توانستند ضمانت هایی هم ارائه دهند که تحت هیچ شرایطی جاده مذکور از طرف ایران مسدود نخواهد شد.

ملازهی تاکید نمود: شاید اگر وزارت خارجه ایران فعال تر عمل می کرد این اتفاق نمی افتاد. به ویژه آنکه دور زدن ایران جزو منافع بلندمدت افغانستان نیست. اما احتمالا طرف ایرانی فکر می کرد تنها راستا افغانستان برای ارتباط با اروپا به لحاظ هزینه و بُعد مسافت، ایران است و در نتیجه کوشش چندانی برای جلب رضایت آنها صورت نگرفت.

مسائل خودساخته افغانستان با طرح راه لاجورد

به باور بسیاری از کارشناسان مالی طرح راه لاجورد در واقع یک کارزار انتخاباتی از سوی تیم اشرف غنی، رئیس جمهوری فعلی افغانستان بود تا زمینه پیروزی خود را در انتخابات ریاست جمهوری کشورش فراهم سازد.

غافل از اینکه با گذشت بیش از دو سال از گشایش راه ترانزیتی لاجورد، رانندگان این کشور هنوز مسائل زیادی دارند و وسایل حمل و نقل ترانزیتی افغانستان نمی توانند از کشورهای عضو این طرح رفت و آمد نمایند.

مسائل در صدور ویزا، توقف طولانی کامیون ها در کشورهای راستا، مسائل مجوز عبور و امضا نشدن تفاهم نامه با کشورهای عضو نیز سبب شد این راستا عملا عایدی برای این کشور نداشته باشد.

از دیدگاه کارشناسان مسائل مالی، این طرح که با حضور بعضی مسوولان از کشورهای ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه افتتاح شد در واقع صرفا یک کارزار انتخاباتی از سوی غنی بود و هزینه آن بر مردم افغانستان تحمیل شده است.

چندی پیش، یک کارشناس مالی مرتبط با کاخ ریاست جمهوری افغانستان (ارگ) به خبرگزاری طلوع نیوز آن کشور گفته بود که طرح لاجورد که بدون کمترین مطالعه مطرح شد، ضمن تحمیل هزینه های سنگین به اقتصاد افغانستان، موجب وارد آمدن ضرر کلان به فعالان عرصه تجارت این کشور نیز شده است در حالی که راستاهای بهتری برای تجارت با دنیا (ایران به عنوان بهترین گذرگاه) وجود داشته و هنوز هم دارد.

اهداف ترکیه از نادیده دریافت ایران در تجارت با کشورهای شرقی

مطالعات تاریخی نشان می دهد که راه لاجورد راستا تاریخی تجارت سنگ لاجورد بدخشان است. آنکارا با تکیه بر اهداف خود برای تشکیل اتحادیه کشورهای ترک زبان، با شعار اتصال این کشورها از ارومچی چین تا استانبول، طرح راه لاجورد را مطرح نموده است که در آن با اتصال بنادر ترکمن باشی ترکمنستان و آکتائو قزاقستان به بندر باکو، راستا جاده ای ایران حذف شود.

به عبارت دیگر، طرح راه لاجورد، طرح دور زدن ایران به عنوان بهترین و کوتاه ترین و به صرفه ترین راستا تجارت از شرق به غرب از سوی کشورهای همسایه شمالی ایران است تا ترکیه بتواند به اهداف تاریخی خود در این منطقه دست یابد.

این موافقتنامه در مورخ 15 نوامبر 2017 در هفتمین نشست وزرای کنفرانس همکاری مالی منطقه ای در افغانستان (RECCA VII) در عشق آباد به امضا رسیده بود. تصویب این موافقتنامه اقدامی در راستای تقویت همکاری ها برای بهبود سطح تعاملات منطقه ای پنج کشور مذکور بدون مشارکت ایران تلقی می شود.

کارشناسان مالی، هزینه اجرای این توافقنامه که با هدف دستیابی افغانستان به بازار اروپا از یک سو و راه جایگزین رسیدن به آسیای میانه برای ترکیه طراحی و امضا شده است را تا بیش از 2 میلیارد دلار نیز برآورد می نمایند.

دور زدن ایران با راه لاجورد

به رغم تمام مزیت هایی که این موافقتنامه برای چهار همسایه شمالی و شرقی می تواند داشته باشد، می توان آن را به نوعی جایگزین کردن این راستا با گذرگاه ایران تلقی کرد که به باور قریب به اتفاق استراتژیست ها و صاحبنظران مالی و سیاسی، به دلیل موقعیت راهبردی آن بهترین از نوع خود در سطح منطقه غرب آسیاست.

مثلا مجتبی بهاروند رئیس کمیسیون حمل و نقل، لجستیک و گمرک اتاق بازرگانی ایران چندی پیش گفته بود که راه لاجورد که برای دور زدن ایران طراحی شد در حالی افتتاح شده که راستا ایران برای کامیون های افغانستان بسیار کوتاه تر است.

وی در یک کنفرانس خبری در این خصوص گفت: راستا کامیون های افغانستان زمانی مهم می شود که بدانیم هر کامیونی که از مرز دوغارون وارد کشور می شود تا از مرز بازرگان خارج شود، حداقل دو هزار دلار برای ایران درآمد دارد. البته ممکن است برای آغاز، هر ماه 100 کامیون عبور کند، اما در ادامه به چند هزار کامیون خواهد رسید که با تعریف راستا جدید، ما این درآمد چشم گیر را از دست می دهیم.

بهاروند اضافه نمود: تحریم های داخلی مانند مقررات سخت و پیچیده، باعث شده کشورهای همسایه راستا کوتاه ایران را دور زده و راستاهای جایگزینی را پیدا نمایند.